W tym roku przypada 85. rocznica urodzin poety, tłumacza, znawcy sztuk pięknych, dziennikarza i polskiego działacza społecznego śp. Walentego Grabowskiego (10.7.1937-24.12.2004). Jego dorobek literacki, działalność społeczna, przede wszystkim na rzecz ruchu polskiego, są w regionalnej przestrzeni kulturowej Wołynia, zwłaszcza Żytomierszczyzny, znaczące.
Polacy z Żytomierszczyzny pamiętają, że w 1989 roku to Walenty Grabowski stanął na czele pierwszej organizacji społecznej, która nosi nazwę Żytomierskiego Obwodowego Związku Polaków na Ukrainie. Z jego inicjatywy i dzięki jego pracy oraz umiejętności zjednywania ludzi powstawały ośrodki ZPU w miasteczkach i wsiach obwodu, tworzono zespoły pieśni i tańca. Członkowie ŻOZPU byli wśród tych, którzy walczyli o zwrot świątyń katolickich parafianom. Walenty Grabowski inicjował, organizował oraz brał udział w sympozjach naukowych, konferencjach poświęconych życiu i twórczości wielkich Polaków: Ignacego Jana Paderewskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Juliusza Zarębskiego, nagłaśniał sprawy represji stalinowskich, Katynia i wysiedlenia Polaków do Kazachstanu.
Dołożył wszelkich starań, by odrodziło się szkolnictwo polskie: do szkół nr 36 i nr 17 wprowadzono nauczanie języka polskiego, organizowano polskie szkółki sobotnio-niedzielne − w bibliotece obwodowej i przy kościołach. Języka polskiego było coraz więcej. Ileż horyzontów się otworzyło, kiedy dzieci z Żytomierza pojechały po raz pierwszy na kolonie do Polski, pierwsi studenci rozpoczęli naukę na wyższych uczelniach w kraju przodków.
Walenty Grabowski doceniał rolę prasy, radia i telewizji. Zaczęły się ukazywać polskie periodyki jak gazeta „Zamkowa Góra”, audycja radiowa „Jedność”, narodził się program telewizyjny w języku polskim „Słowo Polskie”.
Walenty Grabowski stał u początków żytomierskiego Festiwalu Kultury Polskiej „Tęcza Polesia”, który do dziś stanowi stały punkt w kalendarzu imprez kulturalnych w regionie. Zajął się sprawą ochrony polskiego cmentarza katolickiego w Żytomierzu. Wraz z młodzieżą pracował przy porządkowaniu terenu nekropolii, zabezpieczeniu grobów, krypt i nagrobków przed niszczeniem. Podjął się trudu przywrócenia Cmentarzowi Polskiemu statusu zabytku historii i sztuki. Za swą działalność został odznaczony Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (Warszawa, 28 grudnia 1989).
Wiele dokonał w kwestii zachowania polskiego dziedzictwa historycznego i kulturowego na Żytomierszczyźnie. Udokumentował fakt, że na cmentarzu katolickim pochowani są ojciec i macocha Ignacego Jana Paderewskiego. Odnalazł rękopisy utworów kompozytora, nigdzie dotąd nie publikowane. Wspierał powstanie Muzeum Józefa Konrada Korzeniowskiego we wsi Terechowe.
Pisał wiersze, eseje, artykuły popularno-naukowe. W dorobku Walentego Grabowskiego są tłumaczenia poezji z języka polskiego, białoruskiego, litewskiego, bułgarskiego, buriackiego, czuwaskiego, gruzińskiego i rosyjskiego. Poeta z Żytomierza przetłumaczył na język ukraiński utwory Adama Mickiewicza, Gustawa Olizara, Wisławy Szymborskiej. Został laureatem nagrody regionalnej Komsomołu im. Mikołaja Szpaka (1968) oraz Nagrody Literackiej Ukraińskiej Fundacji Sztuki im. Łesi Ukrainki (1996), otrzymał wyróżnienie w Międzynarodowym Konkursie Literackim im. H. Cyganika „Powroty do źródeł” (Tarnów, 1993), dyplomy rad obwodowej i miejskiej, Związku Poetów Ukrainy (a nie Związku Pisarzy Ukrainy?).
Jego wkład w odrodzenie i rozwój kultury polskiej jest nie do przecenienia. Zapoczątkowane przez niego dzieło rozkwita pełnym blaskiem. Swą postawą i pracą, twórczością i działalnością w pełni zasłużył na wdzięczność i pamięć pokoleń.
Oddajemy hołd pamięci Pierwszego Prezesa Żytomierskiego Obwodowego Związku Polaków na Ukrainie Walentego Grabowskiego.
W imieniu Redakcji Elwira Gilewicz
Wytyczył moją drogę życia…
We wsi Horodne w rejonie krasnokutskim (obecnie rejon bogoduchowski) na Charkowszczyźnie 10 lipca 1937 roku urodził się Walenty Grabowski, syn Bolesława, działacz społeczny, poeta ukraiński, dziennikarz, tłumacz, językoznawca. Pan Walenty był dobrze znany nie tylko na Żytomierszczyźnie, dokąd przeniosła się rodzina Grabowskich, ale także daleko poza granicami Ukrainy. Polak z pochodzenia, był inicjatorem, założycielem i pierwszym prezesem organizacji społecznej Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie. W Żytomierzu jest pamiętany nie tylko jako oryginalny, słynny poeta, ale także jako człowiek encyklopedia, który miał szerokie horyzonty w wielu dziedzinach wiedzy. W 2022 roku skończyłby 85 lat. Stało się inaczej. 24 grudnia 2004 roku w wieku 67 lat odszedł w zaświaty…
Walenty Grabowski odegrał ogromną rolę jako badacz twórczości znanych postaci, które w różnym czasie były związane z Żytomierszczyzną. Wśród nich są Apollo Korzeniowski, Jarosław Dąbrowski, Joseph Conrad, Gustaw Olizar, Józef Ignacy Kraszewski, Juliusz Zarębski i Ignacy Jan Paderewski. Pisał o sobie współczesnych i utalentowanych twórcach, prawdziwych mistrzach w swoim fachu, artystach Wiktorze Szkuryńskim, Mykole Maksymence, Franciszku Osowskim, Konstantym i Juriju Kamysznach. Dzięki jego pomocy ukazały się pierwsze publikacje zbiorów utworów obecnie już członków Narodowego Związku Pisarzy Ukrainy Tatiany Pyszniuk (Folwarocznej), Swietłany Sztackiej (Greś), Wasyla Wróblewskiego, Anatola Kluska i wielu innych.
W swoim czasie studiował u Borysa Tena (Mikołaja Wasylewycza Chomiczewskiego). Po śmierci swego nauczyciela kontynuował jego dzieło i przez 22 lata kierował Obwodowym Studium Literacko-Artystycznym w Żytomierzu im. Borysa Tena, a od 2000 roku prowadził zainicjowane przez siebie comiesięczne zebrania Żytomierskiego Obwodowego Studia Literacko-Artystycznego im. Mychajła Kłymenka.
Współpracował z muzeami, szkołami, bibliotekami, przedszkolami, uczelniami wyższymi oraz innymi instytucjami kultury i edukacji. Był częstym gościem różnych konferencji, forów i zjazdów. Pisarza zapraszano do jury konkursów literackich, artystycznych i festiwali. To właśnie Walenty Grabowski jako przewodniczący oddziału żytomierskiego ZPU wraz z przewodniczącym Związku Polaków na Ukrainie Stanisławem Szałackim zorganizowali pierwszy Międzynarodowy Festiwal Kultury Polskiej „Tęcza Polesia”.
Po I Kongresie Polaków na Ukrainie, który miał miejsce w Kijowie, Walenty Grabowski aktywnie włączył się w popularyzację historii narodu polskiego i ukraińskiego, kibicował umacnianiu przyjaźni między Polakami a Ukraińcami. W późniejszym życiu pracował na rzecz odrodzenia i rozwoju polskiej kultury narodowej nie tylko na Żytomierszczyźnie, ale na terenie całej Ukrainy. Pod egidą Żytomierskiego Obwodowego Związku Polaków na Ukrainie powstawały ośrodki polskiej kultury i edukacji (w Żytomierzu wybudowano Dom Polski), w szkołach otwierano klasy polskie i rozpoczęto bezpłatne kursy nauki języka polskiego. Walenty Grabowski włożył wiele wysiłku w tworzenie amatorskich zespołów artystycznych. Żytomierszczyzna nadal pamięta i jest dumna z zespołów Poleskie Sokoły, Koroliski, Kolorowe Ptaszki, Szkiełko, Białe Gołąbeczki.
Nie sposób w jednym krótkim artykule opisać, jak wszechstronnie utalentowanym człowiekiem był Walenty Grabowski, ile czasu poświęcił wychowaniu młodzieży. Jednak w jego życiu szczególne miejsce zajmowała literatura. Jego pierwszy zbiór poetycki „Klucze” ukazał się w 1966 roku. Później został zarekomendowany i przyjęty w poczet członków Związku Pisarzy ZSRS. Za życia wydał ponad półtora tuzina książek, w tym nie tylko własną poezję, ale także tłumaczenia, badania i artykuły naukowe oraz publicystykę.
Z inicjatywy Towarzystwa Naukowego w Żytomierzu na budynku, w którym Walenty Grabowski mieszkał w Żytomierzu, odsłonięto tablicę poświęcona jego pamięci, a nieco później, dzięki staraniom wielbicieli i uczniów poety, tablicę pamiątkową na budynku Obwodowej Administracji Państwowej, gdzie kiedyś znajdowała się redakcja gazety „Radiańska Żytomyrszczyna”, w której pracował jako dziennikarz.
W moim życiu Nauczyciel i starszy Kolega, Mistrz Cechu Literackiego pokazał mi drogę i dał narzędzia, z których z wdzięcznością korzystam do dzisiaj. Kolejna rocznica Jego urodzin przypomina, ile dla nas znaczył i jak pokaźny dorobek pozostawił.
Swietłana Sztacka (Greś), przewodnicząca
żytomierskiej obwodowej organizacji Narodowego Związku Pisarzy Ukrainy,
tłum. Elwira Gilewicz
