W tym roku przypada setna rocznica śmierci Józefa Conrada Korzeniowskiego, znanego na całym świecie jako Joseph Conrad. Choć większość jego twórczości powstała w języku angielskim, Conrad pozostaje postacią głęboko związaną z polskim dziedzictwem.
Joseph Conrad, właśc. Józef Teodor Conrad Korzeniowski, urodził się 3 grudnia 1857 roku w Terechowym koło Berdyczowa (obwód żytomierski), na terenie dzisiejszej Ukrainy, w rodzinie polskich szlachciców, którzy w czasach zaborów walczyli o niepodległość swojego kraju.
Jego życie i twórczość są świadectwem historii Polski, emigracji oraz bogactwa kulturowego, które ukształtowało jego niezwykły talent literacki. Był jednym z najwybitniejszych pisarzy języka angielskiego, choć jego korzenie sięgają głęboko w polską kulturę i historię. Jego życie oraz twórczość były mocno ukształtowane przez doświadczenia osobiste, rodzinne oraz polityczne, które odcisnęły na nim głębokie piętno od najmłodszych lat.
Conrad, przyszły pisarz, urodził się w Terechowie pod Berdyczowem, obwód żytomierski na Ukrainie.
Młodość na Ukrainie
Józef Korzeniowski przyszedł na świat w czasach, gdy Polska była podzielona między zaborców, a jego rodzina należała do polskiej inteligencji i aktywnie angażowała się w ruchy narodowowyzwoleńcze.
Apollo Korzeniowski z rodziną mieszkał w Żytomierzu, będący wówczas znaczącym ośrodkiem kultury polskiej na terenie zaboru rosyjskiego. Apollo, był poetą, dramatopisarzem, dyrektorem artystycznym Teatru w Żytomierzu (teraz Żytomierska Obwodowa Filharmonia) oraz aktywnym działaczem politycznym. Apollo był gorącym patriotą i wielbicielem literatury, co miało ogromny wpływ na młodego Józefa. Ojciec zaszczepił w nim miłość do języka, literatury i wartości narodowych, które towarzyszyły mu przez całe życie.
Apollo Korzeniowski za swoje poglądy polityczne oraz działalność antyrosyjską został zesłany na Syberię wraz z rodziną.
To doświadczenie trudnych warunków życiowych i nieustannej walki o przetrwanie wywarło głęboki wpływ na młodego Józefa, kształtując jego późniejszą wrażliwość na los człowieka w świecie pełnym niepewności.
Dzieciństwo pisarza było jednak naznaczone nie tylko miłością do ojczyzny, ale także tragedią. Jego matka, Ewelina Bobrowska, zmarła na gruźlicę, gdy Józef miał zaledwie 7 lat, a zaledwie kilka lat później zmarł także jego ojciec. Sierota, wychowywany przez krewnych, młody Józef Korzeniowski wkrótce opuścił Polskę i udał się w podróż, która zmieniła jego życie na zawsze.
Droga ku literaturze
W wieku 16 lat Joseph Conrad wyjechał do Francji, by rozpocząć karierę marynarza, co stało się kluczowym momentem w jego życiu. Jego podróże po całym świecie, w tym do Afryki, Azji i Ameryki Południowej, dostarczyły mu niezwykłych doświadczeń, które później stały się inspiracją dla wielu jego dzieł literackich.
W wieku 21 lat rozpoczął służbę w brytyjskiej flocie handlowej. W 1886 roku uzyskał obywatelstwo brytyjskie i przyjął nazwisko Joseph Conrad. Jego powieści, takie jak “Jądro ciemności”, “Lord Jim” czy “Nostromo”, często poruszają tematy związane z moralnością, odpowiedzialnością oraz konfliktem jednostki z otaczającym ją światem, co można wiązać z jego doświadczeniami osobistymi i historią Polski w czasach zaborów. Jego polska tożsamość i wpływy były zawsze obecne w jego pracach, zwłaszcza w refleksjach nad losem jednostki, moralnymi dylematami oraz walką o wolność i godność.
Conrad – pisarz światowy
Joseph Conrad jest uznawany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej, a jego twórczość wywarła ogromny wpływ na rozwój współczesnej prozy. Jego styl pisarski, pełen skomplikowanych psychologicznych portretów bohaterów oraz głębokiej analizy kondycji ludzkiej, wyprzedzał swoje czasy. Był mistrzem opisu wewnętrznych zmagań człowieka, pokazując, jak jednostka może zostać rzucona w wir nieznanych i wrogich sił. „Jądro ciemności” to nie tylko opowieść o wyprawie do Afryki, ale też głęboka analiza natury zła, kolonializmu i ludzkiej deprawacji. Dzieła Conrada stawiają pytania o granice moralności, lojalności i tożsamości, często w ekstremalnych warunkach, które wyciągają z bohaterów ich najgłębsze lęki i pragnienia.
Dziedzictwo polskie w twórczości Conrada
Chociaż Conrad tworzył w języku angielskim, nigdy nie zapomniał o swoich polskich korzeniach. W swoich listach i esejach wielokrotnie podkreślał, jak ważne było dla niego dziedzictwo Polski, jej historia oraz walka o niepodległość. Postaci w jego książkach często przypominają bohaterów romantycznych, którzy muszą zmierzyć się z tragicznym losem, próbując znaleźć sens w świecie pozbawionym jasnych reguł. Jego polska tożsamość była także wyzwaniem – pisał o sobie jako o człowieku rozdartym między Wschodem a Zachodem, między dwoma językami i kulturami. Ten wewnętrzny konflikt stał się jednym z motywów przewodnich jego twórczości, co czyni jego prozę tak uniwersalną i zarazem tak osobistą.
Sto lat później
Joseph Conrad zmarł 3 sierpnia 1924 roku w Anglii, zostawiając po sobie bogaty dorobek literacki. Sto lat po śmierci Józefa Conrada Korzeniowskiego, jego twórczość wciąż budzi zainteresowanie i jest czytana na całym świecie. Jego twórczość wywarła ogromny wpływ na literaturę XX wieku, a sam Conrad uznawany jest za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli modernizmu. A jego dzieła pozostają aktualne w kontekście współczesnych problemów moralnych, politycznych i kulturowych.
Pisarz, który zaczynał życie jako syn polskich emigrantów na Ukrainie, zdołał podbić literaturę angielską, nie tracąc przy tym z oczu swojego polskiego dziedzictwa. Jego proza pełna jest głębokich refleksji nad ludzką naturą, kondycją człowieka oraz moralnością w obliczu trudnych wyborów.
Na jego ojczyźnie szanują pamięć wybitnego pisarza, tak 1 grudnia 2017 r. w Berdyczowie została odsłonięta tablica pamiątkowa Josepha Conrada oraz jego imieniem nazwana jedna z ulic Berdyczowa, funkcjonuje muzeum w Berdyczowie i Terechowe. Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie organizował ku czci 150. rocznicy urodzin Józefa Conrada-Korzeniowskiego w Berdyczowie wieczór literacko-muzyczny pamięci sławnego pisarza. Podczas Dni Kultury Polskiej na Ukrainie w Żytomierzu odbywały się naukowe czytania oraz organizowane wycieczki młodzieży szkolnej i naukowców do muzeum w Terechowie.
Joseph Conrad pozostaje jednym z najwybitniejszych pisarzy, który przez swoją literaturę odcisnął trwały ślad na kulturze światowej, przypominając nam, że los jednostki zawsze jest spleciony z losami świata.
Rocznica jego śmierci to nie tylko okazja do wspomnień o jednym z najwybitniejszych twórców prozy, ale także do refleksji nad tym, jak silny wpływ mają na nas nasze korzenie i tożsamość, historia oraz nieustająca walka o wolność, zarówno osobistą, jak i narodową.
Wiktoria Laskowska
